قەیرانی مووچەی هەرێم لەنێوان چەکوشی وردبینیی دارایی و سندانی ململانێی سیاسیدا

په‌نجه‌ره‌

بۆ مانگی دووەم لەسەریەک، زیاتر لە ملیۆنێک و 200 هەزار مووچەخۆری هەرێمی کوردستان بە چاوەڕوانییەوە سەیری شاشەی تەلەفۆنەکانیان دەکەن، بەڵام هیچ په‌یام و هه‌واڵێكى راسته‌قینه‌ى هاتنی مووچەیان بۆ نایەت. قەیرانی دواکەوتنی مووچەی مانگەکانی حوزەیران و تەممووز، لە کێشەیەکی ئاسایی کارگێڕییەوە بووەتە بۆمبێکی تەوقیتکراو کە کاریگەری لەسەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئابووریی هەرێم داناوە. لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم جەخت لە پابەندبوونی خۆی دەکاتەوە، سەرچاوەکان لە بەغدا باس لە گرێکوێرەیەکی نوێ دەکەن کە چارەسەری کێشەکەی ئاڵۆزتر کردووە: وردبینیی وردی داهات و خەرجییەکان.

گرێکوێرە تەکنیکییەکە: چاوەڕوانیی ڕاپۆرتی دیوانی چاودێریی دارایی

نوێترین و گرنگترین زانیاری کە دیمەنی کێشەکەی گۆڕیوە، ئەوەیە کە ناردنی پارە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵییەوە، تەنها بە بڕیارێکی سیاسی بەند نییە.

ماڵپەڕی "شەفەق نیوز" دوێنێ (7ـى ئاب) لە زاری "سەرچاوەیەکی بەرپرس لە وەزارەتی دارایی عێراق"ـه‌وه‌ بڵاوی کردەوە: وەزارەت ناتوانێت هیچ بڕە پارەیەک بۆ هەرێم خەرج بکات تا ڕاپۆرتی کۆتایی "دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵی" بەدەست نەگات.

بەپێی هەمان سەرچاوە، ئەم دیوانە لە قۆناغی کۆتایی وردبینی و پێداچوونەوەدایە بە داهاتە نانەوتییەکان (باج، گومرگ و داهاتەکانی تر) و خەرجییە کردەییەکانی (فەرمانگەکان و وەزارەتەکان)ـی هەرێمی کوردستان بۆ شەش مانگی یەکەمی ساڵی 2023 (لە 1/1 تا 30/6). ئەم ڕێکارە یاساییە، کە لە ماددەکانی 11 و 12ـى یاسای بودجەی گشتیی عێراقدا هاتووە، پێویستییەکی حەتمییە و بەبێ تێپەڕاندنی، وەزیری دارایی عێراق ناتوانێت فەرمانی خەرجکردن ئیمزا بکات، ئەگەرنا ڕووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی دەبێتەوە. ئەمە وادەکات کێشەکە لە ئێستادا زیاتر ڕەهەندێکی تەکنیکی و بیرۆکراتی وەرگرێت.

گەمەی سیاسی و تۆمەت ئاڕاستەکردن: لێدوانی دژ لە بەغداوە

لەتەنیشت ئەم ڕەهەندە تەکنیکییەوە، ململانێ سیاسییەکەش گەرمە. لایەنەکانی ناو "چوارچێوەی هەماهەنگی" و هەندێک لە پەرلەمانتارە سەربەخۆکان، پەنجەی تۆمەت بۆ هەرێم درێژ دەکەن.

ئاژانسی هەواڵیی "المعلومە" کە نزیکە لە چوارچێوەی هەماهەنگی، ئەمڕۆ (8ـى ئاب) لێدوانێکی عائید هیلالی، پەرلەمانتاری هاوپەیمانیی فەتحی بڵاوکردووه‌تەوە کە دەڵێت: "شاندی هەرێم لە بەغدا کات دەکوژێت و جددی نییە لە ڕادەستکردنی داتاکان بە شێوەیەکی شەفاف. دواخستنی مووچە دەرەنجامی پابەندنەبوونی هەرێمە بە یاسای بودجە."

هاوکات، ماڵپەڕی "بەغداد ئەلیەوم"ـیش لێدوانی پەرلەمانتار مستەفا سەنەدی هێناوەتەوە کە پێیوایە "هەرێم هێشتا دەیەوێت بە میکانیزمی کۆن کار بکات و بە تەواوی ملکەچی دەسەڵاتی فیدراڵی نەبووە لە پرسی داهات و خەرجییەکاندا."

بەرپەرچدانەوەی هەرێم و کاریگەرییە مرۆییەکان

لە بەرامبەردا، بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەم تۆمەتانە ڕەت دەکەنەوە و جەخت دەکەنەوە کە هەموو داتا و زانیارییەکی پێویستیان خستووەتە بەردەستی لایەنە پەیوەندیدارەکانی بەغدا، بەتایبەتی دیوانی چاودێریی دارایی.

ئاژانسی هەواڵی عێراقی (واع)، کە ئاژانسە فەرمییەکەی دەوڵەتە، لە ڕاپۆرتەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە کە "گفتوگۆکان بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان بەردەوامن".

سەرچاوەکان لە هەرێم پێیانوایە بەکارهێنانی پرسی وردبینی وەک بیانوویەک بۆ دواخستنی مووچە، فشارێکی سیاسیی ناڕەوایە و کاریگەریی زۆر نەرێنی لەسەر بژێوی خەڵک و جوڵەی بازاڕ لە هەرێمدا دروست کردووە. 

هەنگاوەکانی داهاتوو: ئایا سەردانی شاندەکەی هەرێم گرێکوێرەکە دەکاتەوە؟

بۆ شکاندنی ئەم بەستەڵەکە، بەپێی زانیارییەکانی ماڵپەڕی "السومریه‌ نیوز" بڕیارە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا شاندێکی پسپۆڕ و باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە لە تیمەکانی وەزارەتی دارایی و سامانە سروشتییەکان پێکدێن، سەردانی بەغدا بکەنەوە. 

به‌پێی زانیارییه‌كانى په‌نجه‌ره‌، ئامانجی سەرەکیی سەردانەکە، کۆبوونەوەی ڕاستەوخۆیە لەگەڵ تیمی دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵی بۆ خێراکردنی پرۆسەی وردبینییەکە و وەڵامدانەوەی هەر پرسیار و تێبینییەک کە هەبێت.

چاوەڕوان دەکرێت ئەم سەردانە یەکلاکەرەوە بێت بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا کێشەکە بەڕاستی تەکنیکییە و بەمزووانە چارەسەر دەبێت، یان ڕەهەندی سیاسیی قوڵتری لەپشتەوەیە.

رێكاری یاسایی یان ئاسته‌نگیی؟

قەیرانی مووچە گەیشتووەتە چەقبەستنێکی ئاڵۆز. لەلایەک ڕێکارێکی یاسایی و تەکنیکی (وردبینیی دارایی) بووەتە ئاستەنگ لەبەردەم خەرجکردنی پارە، لەلایەکی دیکەشەوە بێمتمانەیی سیاسی و لێدوانی دژبەیەکی بەرپرسان، چارەسەرەکەی ئاڵۆزتر کردووە. ئێستا پرسیارە سەرەکییەکە ئێستا ئەوەیە: ئایا وردبینییەکە ڕێکارێکی ڕۆتینییە و بەم زووانە تەواو دەبێت، یان وەک کارتێکی فشار لە دژی هەرێم بەکاردەهێنرێت؟