خانەقین ده‌كه‌وێته‌ سەر نەخشەی وزەی جیهان... کۆمپانیایەکی چینی بەڵێنی بەرهەمهێنانی گازێکی زۆرتر لە کۆرمۆر دەدات

په‌نجه‌ره‌

لە هەنگاوێکی ستراتیژیدا کە دەکرێت نەخشەی وزەی عێراق و ناوچەکە بگۆڕێت، کۆمپانیای "جیۆجەید"ی چینی دەستی بە کارەکانی کردووە بۆ پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە کێڵگەکانی قەزای خانەقین. ئەم پڕۆژە زەبەلاحە، کە بەپێی گرێبەستێکی ٣٥ ساڵە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق بەڕێوەدەچێت، چاوی لەسەر ئەوەیە خانەقین بکاتە یەکێک لە ناوەندە سەرەکییەکانی بەرهەمهێنانی گازی سروشتی و ڕکابەریی گەورەترین کێڵگەی گازی هەرێمی کوردستان، کۆرمۆر، بکات.

باکگراوەندی ستراتیژی: خانەقین، خاکی دەوڵەمەند و ململانێی سیاسی

قەزای خانەقین، کە دەکەوێتە باکووری ڕۆژهەڵاتی پارێزگای دیالە، یەکێکە لە ناوچە جێناکۆکەکانی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق. ئەم ناوچەیە کە زۆرینەی دانیشتووانەکەی کوردن، خاوەنی پێنج کێڵگەی گرنگی نەوت و گازە: نەفتخانە، ناودۆمان، چیاسورخ، چەریە پیکە، و تەلغەزال. بۆ دەیان ساڵ، بەهۆی بارودۆخی سیاسی و ئەمنی و نەبوونی وەبەرهێنانی پێویستەوە، ئەم سامانە سروشتییە زەبەلاحە وەک خۆی مابووەوە.

ئێستا، هاتنی کۆمپانیای جیۆجەیدی چینی نیشانەی گۆڕانکارییەکی گەورەیە. ئەم هەنگاوە نەک تەنها گرنگیی ئابووریی هەیە، بەڵکو ڕەهەندێکی سیاسیی قووڵیشی هەیە، چونکە حکومەتی فیدراڵی لە ڕێگەی ئەم پڕۆژەیەوە پێگەی خۆی لە ناوچەیەکی ستراتیژیی جێناکۆکدا بەهێزتر دەکات.

قەبارەی پڕۆژەکە و بەڵێنە گەورەکان

بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی باڵا لە وەزارەتی نەوتی عێراق، کاری کۆمپانیا چینییەکە بە قۆناغبەندی دەبێت و لە ئێستادا تیمە تەکنیکی و ئەندازیارییەکان سەرقاڵی کاری پشکنین و هەڵکۆڵینی سەرەتایین.

سەرچاوەکە بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: "پێشبینی دەکەین لە ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا کارەکان بچنە قۆناغێکی پێشکەوتووترەوە. پوتانشێلی ئەم ناوچەیە زۆر لەوە زیاترە کە تا ئێستا زانراوە و چەندین کێڵگەی دیکەی نەوت و گاز هەن کە هێشتا نەدۆزراونەتەوە."

جێگەی سەرنج ئەوەیە کە چاوەڕوانییەکان بۆ بەرهەمی گازی کێڵگەی نەفتخانە لە ئاستێکی زۆر باشدایە. هەمان سەرچاوە دەڵێت: "پێشبینییە سەرەتاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە قەبارەی یەدەگ و بەرهەمی گازی ئەم کێڵگانە دەکرێت لە داهاتوودا زۆر لە بەرهەمی کێڵگەی کۆرمۆر زیاتر بێت."

بۆ بەراورد، کێڵگەی کۆرمۆر کە لەلایەن کۆمپانیای دانەگازی ئیماراتییەوە بەڕێوەدەبرێت، بە کۆڵەکەی سەرەکیی دابینکردنی گازی سروشتی بۆ وێستگەکانی کارەبا و پیشەسازییەکانی هەرێمی کوردستان دادەنرێت و ڕۆژانە نزیکەی 500 ملیۆن پێ سێجا گاز بەرهەم دەهێنێت. ئەگەر پێشبینییەکانی وەزارەتی نەوت بێنە دی، ئەوا خانەقین دەبێتە سەرچاوەیەکی نوێی زەبەلاحی وزە بۆ تەواوی عێراق.

پێشتر، عومەر کەرەوی، سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە، ڕایگەیاندبوو کە پێشبینی دەکرێت تا کۆتایی ساڵی 2026، کێڵگەکە بگاتە ئاستی بەرهەمهێنانی 50 ملیۆن پێ سێجا گازی سروشتی لە ڕۆژێکدا، ئەمەش تەنها وەک قۆناغی یەکەم.

ململانێی ئیداری و دوورخستنەوەی کورد

بۆ بەڕێوەبردنی ئەم پڕۆژە ستراتیژییە، لیژنەیەکی هاوبەشی سەرپەرشتیار لە نێوان وەزارەتی نەوت و کۆمپانیا چینییەکە پێکهێنراوە. لیژنەکە لە 16 ئەندام پێکدێت (هەشت عێراقی و هەشت چینی) و بەرپرسە لە بڕیارە ستراتیژی و داراییەکان.

سەرۆکی لیژنەکە لە سەرەتادا ئەندازیار ئەمیر مەحمود بوو، کە کوردێکی خەڵکی ناوچەکەیە و بەڕێوەبەری پێشووی نەفتخانە بووە. بەڵام بەپێی زانیارییەکان، ناوبراو بە بڕیارێکی حکومەتی فیدراڵی لە پۆستەکەی لابراوە.

سەرچاوەکەی وەزارەتی نەوت هۆکاری ئەم کارە دەگەڕێنێتەوە بۆ "ڕێگریکردن لە دزەکردنی زانیاری و نهێنییەکانی پڕۆژەکە،" کە ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ بوونی گومان و بێمتمانەیی سیاسی لە ئاستی باڵادا.

کاریگەرییەکان لەسەر ئابووری و داهاتووی ناوچەکە

پڕۆژەی پەرەپێدانی کێڵگەکانی خانەقین دەتوانێت ببێتە مایەی بوژانەوەیەکی گەورەی ئابووری بۆ پارێزگای دیالە و بەتایبەتیش خانەقین، کە ساڵانێکە بەدەست کەمخزمەتی و بێکارییەوە دەناڵێنێت. پێشبینی دەکرێت لە قۆناغەکانی داهاتوودا، هەلی کاری زۆر بۆ دانیشتووانی ناوچەکە بڕەخسێنرێت، هاوکات لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی کارمەندە چینی و عێراقییەکان.

لەلایەکی دیکەوە، ئەم پڕۆژەیە خانه‌قین ده‌كاته‌ کاراکتەرێکی سەرەکی لە هاوکێشەی وزەی عێراقدا و یارمەتیدەر دەبێت بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە گازی هاوردەکراو و سوودوەرگرتن لە سامانە سروشتییە ناوخۆییەکان. بەڵام لە هەمان کاتدا، پرسیاری جیددی لەبارەی چۆنیەتیی دابەشکردنی داهاتەکەی و بەشداریی خەڵکی ناوچەکە لە بەڕێوەبردنی ئەم سامانە گەورەیەدا دێنێتە ئاراوە، کە دەکرێت لە داهاتوودا ببێتە سەرچاوەیەکی دیکەی ململانێی سیاسی.